Ingenieursbureau Arcadis werkt op dit moment in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uit voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Maas. Voor vijf locaties in de Benedenmaas is voorjaar 2023 een zogenoemde Kennisgeving Voornemen en Participatie gepubliceerd, waaronder de uiterwaard bij Bokhoven in de gemeente ‘s-Hertogenbosch. Daar kon tot en met 8 juni 2023 op worden gereageerd.
De andere locaties die onder deze kennisgeving vallen, liggen in de gemeente Maasdriel aan de overkant van de rivier: oever Benedenwaarden (bij Hedel) en het gebied ‘Casterens Hoeve’ ten westen van Hoenzadriel. Het doel voor al deze locaties is de variatie aan groeiplaatsen voor water- en oeverplanten en leefgebieden te vergroten voor vis en macrofauna als mosselen, slakken en insectenlarven.
Ligging
Het maatregelgebied Bokhoven ligt op de linkeroever van de Maas tussen rivierkilometer 222.9-224.6 ten noordwesten van ’s-Hertogenbosch. Het wordt aan de zuidkant begrenst door de dijk. De Veerweg doorsnijdt het gebied. In dit vrij afstromende deel van de rivier, ook wel Benedenmaas genoemd, hebben eb en vloed nog enige invloed. Het waterniveau stijgt en daalt hier dagelijks met zo’n 20-30 cm. Dit zoete getijdenwater brengt karakteristieke flora en fauna met zich mee. Door menselijke ingrepen de afgelopen 150 jaar als het rechttrekken van de Maas en met steen vastleggen van de oevers, zijn die natuurwaarden echter achteruit gegaan. Met gerichte herstelmaatregelen werkt Rijkswaterstaat nu aan verbetering van de ecologische waterkwaliteit.
Oplossingsrichting: meestromende geul
Bij Bokhoven wordt een ondiepe nevengeul met een lengte van 1,5 km en een breedte variërend tussen 12 en 30 meter als oplossing verkend. De bedoeling is de geul aan beide kanten met de Maas te verbinden waardoor deze permanent gaat meestromen met de rivier. Waar de geul en de Veerweg elkaar kruisen, moeten verbindingskokers (duikers) ervoor zorgen dat het water door kan blijven stromen.
In de buitenbochten van de geul zijn op verschillende plekken steile oevers voorzien van circa 1 meter hoog. Zulke zandige steilranden zijn ideale plekken voor ijsvogeltjes en oeverzwaluwen om in te nestelen. Dit zijn vogelsoorten die van oudsher thuishoren langs de Maas. In de binnenbochten zijn juist flauwe oevers in beeld. Door de breedte en diepte van de geul te variëren, ontstaan er verschillende stroomsnelheden. Zodoende ontstaat een aantrekkelijke omgeving voor diverse flora en fauna die van stromend water houden. Te denken valt aan waterplanten als fonteinkruiden, gele plomp, egelskop en vissoorten als rivierprik, elft, serpeling, sneep en kopvoorn.
De wens is om aan de zuidkant van de beoogde geul bomen en heesters aan te planten, zodat daar genoeg schaduw is. Schaduw remt de opwarming van het water af, wat vooral in droge zomers van belang is voor de ecologische waterkwaliteit. De (baken)bomen op de Maasoever blijven bij deze oplossingsrichting ongemoeid.
Het plan omvat verder het aanbrengen van ecologisch waardevol rivierhout in de beoogde geul. Dat zijn dode bomen onder water, die vanzelfsprekend stevig worden verankerd om wegdrijven te voorkomen. Allerlei kleine waterdiertjes, insectenlarven, algen en wieren kunnen zich op het dode hout vestigen. Ook is het graven van enkele diepere delen in de geul voorzien, waar vissen in droge en warme periodes naar toe kunnen vluchten als dat nodig is. Dit worden ook wel refugia genoemd.
Huidige situatie maatregelgebied geul Bokhoven, gezien van oost naar west. Foto: ©Studio Retouched
Rekening houden met verschillende waarden
Vanzelfsprekend worden beschermde plant- en diersoorten gerespecteerd als die in het gebied aanwezig zijn. Ook houden Rijkswaterstaat en Arcadis zo goed als mogelijk rekening met eventuele archeologische, landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Dat geldt ook voor de eisen die gesteld worden aan de hoogwaterveiligheid.
Afstemming en planning
In 2020 is Rijkswaterstaat het initiatief voor de herinrichting van de uiterwaard bij Bokhoven gestart, in overleg met onder meer de gemeente ‘s-Hertogenbosch, provincie Noord-Brabant, waterschap Aa en Maas, Natuurmonumenten en andere betrokken grondeigenaren en -gebruikers. Ook zijn bij overige belanghebbenden relevante informatie en aandachtspunten over het gebied opgehaald. De komende periode wordt met behulp van diverse specialisten een ontwerpnotitie opgesteld. De maatregel moet uiterlijk eind 2027 zijn gerealiseerd.
Kaderrichtlijn Water
De plannen voor de uiterwaard bij Bokhoven zijn onderdeel van een groter ecologisch herstelprogramma voor de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Rijkswaterstaat werkt al sinds 2009 aan het natuurvriendelijk inrichten van oevers, beekmondingen en uiterwaarden langs de rivier. Zo ook in de regio ‘s-Hertogenbosch, waar onder meer in de Empelse Waard, uiterwaard Blauwe Sluis en Henriettewaard-Crèvecoeur KRW-maatregelen zijn uitgevoerd.
Meer weten?
Meer informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of bel voor vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).