Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uitgewerkt voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Maas, waaronder de maatregel Vorstermolenbeek in de gemeente Venlo. Daar staat het herinrichten van de monding op het programma plus het aanleggen van een kwelgeul ten zuidoosten van de beek.

Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit lag van 4 december 2024 tot en met 14 januari 2025 ter inzage, met voor iedereen de mogelijkheid te reageren op de plannen door een zogenoemde zienswijze in te dienen.

Kaderrichtlijn Water

De plannen vloeien voort uit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Die richtlijn heeft als doel de kwaliteit van alle oppervlaktewateren in Europa te verbeteren en bescher­men. Dat geldt dus ook voor de Maas. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.

In de loop van de tijd is door menselijk ingrijpen veel veranderd aan het Maaslandschap. Het waterleven in en langs de rivier is daardoor in de knel gekomen. De maatregelen moeten er voor zorgen dat er ook weer ruimte komt voor natuurwaarden; meer leefgebied voor planten, vissen en kleine waterdiertjes. 
 

Terrassenmaas

Het deel van de Maas tussen Neer en Mook wordt ook wel de Terrassenmaas genoemd. Dit verwijst naar het diep ingesleten dal, met aan de zijkanten omhoog lopende terrassen. Hier worden op verschillende plekken kwelgeulen teruggebracht, die vroeger een normaal verschijnsel waren onderaan de terrassen. Dit watertype is echter grotendeels verdwenen en daarmee het waterleven dat daar bij hoort. Kwelgeulen bevatten grondwater dat vanaf de hoge flanken naar de Maas stroomt en op lage delen omhoog kwelt. Dit zuivere water is vaak lange tijd onderweg geweest door de bodem en heeft tijdens die reis allerlei mineralen opgepikt. Die eigenschappen trekken bijzondere planten en dieren aan.
 

Beken

Een ander kenmerk van de Terrassenmaas is dat er veel beken en lossingen vanaf de flanken naar de rivier stromen. De plek waar beek en rivier elkaar ontmoeten, is belangrijk voor vis, waterinsecten en andere nuttige kleine waterdiertjes om zich te kunnen vestigen en voort te planten. Daarom wordt er als onderdeel van het ecologisch herstel ook volop gewerkt aan het natuurvriendelijker inrichten van deze beekmondingen. Het gaat hierbij niet uitsluitend om de plek waar de beek in de Maas stroomt, maar om het volledige traject dat een beek door de uiterwaard aflegt.
 

Ontwerp-Projectbesluit

Wat er precies gaat gebeuren bij de Vorstermolenbeek staat beschreven in het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit is gepubliceerd in de Staatscourant en lag gedurende zes weken ter inzage. Van 4 december 2024 tot en met 14 januari 2025 kon iedereen de stukken inzien en reageren op het plan. Een reactie op het Ontwerp-Projectbesluit wordt een zienswijze genoemd. 

Voor een overzicht van het plan is er een - drempelvrije - samenvatting van het Ontwerp-Projectbesluit beschikbaar. Deze is te bekijken en downloaden op het Publicatieplatform van Rijkswaterstaat. 

In dit Ontwerp-Projectbesluit zijn nog twee andere maatregelen in de noordelijke Zandmaas opgenomen: Geul Leijgraaf Arcen en de Kleefse beek in de gemeente Gennep. Zie onderstaand kaartje voor de liggen van de drie maatregelen.
 

Het ontwerp op hoofdlijnen

De Vorstermolenbeek ligt in de Maasuiterwaard ten westen van Velden, tussen rivier kilometer 112,5 en 113,2. Het plan bestaat hier uit het ecologisch verbeteren van de beekmonding over een lengte van 220 meter en het aanleggen van een 380 meter lange kwelgeul ten zuidoosten van de Vorstermolenbeek.

Beekmonding 

De monding van de Vorstermolenbeek wordt over ruim 200 meter ecologisch opgewaardeerd. Onderdeel daarvan is het realiseren van een continue verbinding met de Maas. Het laatste stuk van de beek ligt nu tamelijk hoog in het landschap. Bij weinig wateraanvoer valt de beek daarom soms droog. Dit gebeurt vooral in de lente en zomer, wat juist de seizoenen zijn waarin sommige vissen in de Maas toegang tot zijwateren nodig hebben om op te groeien of zich voort te planten. Om dit euvel te verhelpen, wordt de bodem van de monding verlaagd. Tegelijkertijd wordt de beek licht slingerend gemaakt en de oevers flauw oplopend afgegraven.

Het resultaat is een groter aanbod aan overgangen van hoog naar laag, van snelstromend naar rustig kabbelend, van diep naar ondiep en van nat naar droog. Hoe meer van dit soort gradiënten, hoe hoger de potentiële natuurwaarde.

Haaks op de ingang van de Vorstermolenbeek is een golfbreker voorzien, voor minder verstoring van het waterleven in de monding. Die zal bestaan uit stevige dikke boomstammetjes die rechtop in de waterbodem worden geslagen en keien die vrijkomen bij de herinrichting. Tezamen breken ze de golfslag van passerende schepen. De stammetjes hebben bovendien een ecologische dubbelfunctie als dood hout. Vissen behouden vrije doorgang via diverse openingen in de constructie.

Kwelgeul

De langgerekte kwelgeul met een lengte van circa 380 meter is voorzien ten zuidoosten van de Vorstermolenbeek. Het huidige pad naar de aangrenzende percelen blijft behouden en splitst daarmee de geul in tweeën in een noordelijk en een zuidelijk deel. Een aan te leggen duiker onder het pad door zal beide delen met elkaar verbinden.

Een kwelgeul is een speciale variant in de categorie geïsoleerde geulen, dat zijn geulen die niet zijn aangetakt aan de Maas. Hierin leven bijzondere planten en dieren die afhankelijk zijn van stilstaand en helder kwelwater dat rijk is aan mineralen. 

Het grootste deel van de geul zal ongeveer 1 meter diep zijn, met een breedte variërend tussen de 15 en 25 meter. De flanken krijgen afwisselend een steile of juist geleidelijk oplopende afwerking. In de overgang naar de droge oever is er sprake van plasdraszones. Aan te brengen dode bomen onder water zorgen voor aanhechtingsplaatsen voor waterinsecten en andere nuttige ongewervelde waterdiertjes (macrofauna genaamd). Ook levert dit ecologisch waardevolle variatie in bodemstructuur en stroomsnelheden op. De bomen worden stevig verankerd zodat ze niet wegdrijven.

Op de terrasrand aan oostzijde van de geul wordt wat beplanting aangebracht voor landschappelijke inpassing en als nuttige biotoop voor insecten zoals libellen.

Bufferzones

Rijkswaterstaat streeft ernaar om rond (een deel van) de kwelgeul een bufferzone te realiseren voor een extra impuls voor het ecologische herstel. Een bufferzone is hier een strook land van 15 meter breed om de geul heen die ervoor zorgt dat gewas beschermingsmiddelen en meststoffen van aan grenzende landbouwgebieden worden gefilterd en daardoor zo min mogelijk terechtkomen in de geul.

Ook rond de monding van de Vorstermolenbeek is het streven een bufferzone te realiseren. Daar is de breedte van de strook afhankelijk van het beleid van het Waterschap Limburg, waar de beek in beheer is.

Totstandkoming ontwerp en afstemming

Via verschillende ontwerpsessies zijn de plannen en het ontwerp voor de maatregel Vorstermolenbeek besproken met partijen als de gemeente Venlo, Waterschap Limburg en provincie Limburg. Ook zijn bij particuliere grondeigenaren en -gebruikers en andere belanghebbenden relevante informatie en aandachtspunten over het gebied opgehaald. Daarmee is zo goed mogelijk rekening gehouden in het ontwerp. Verder bestaat er een aanzienlijke kans op archeolo gische vondsten in dit gebied. Daarvoor gelden standaard werkprotocollen voor de aannemer die werk gaat uitvoeren.

Vierwaarden

In deze regio speelt ook de gebiedsontwikkeling Vierwaarden, onder leiding van Waterschap Limburg. Daarin staan hoog waterveiligheid en ruimtelijke kwaliteit centraal. Een deel van dat plangebied overlapt met het gebied Vorstermolenbeek. De Stichting Maas+Velde heeft aangegeven dat verbetering van de hoogwaterveiligheid voor hen de hoogste prioriteit heeft en heeft van daaruit gevraagd beide projecten geïnte greerd en gelijktijdig uit te voeren, om het gebied tussen de Maas en Velden in één keer samenhangend her in te richten.

Dat bleek niet zo eenvoudig. De deadlines komen namelijk niet overeen: de KRW-maatregel Vorstermolenbeek moet uiterlijk december 2027 zijn gerealiseerd en is al gereed om te worden uitgevoerd. Vierwaarden bevindt zich in de verkennende fase en heeft de uitvoering gepland voor 2029-2032. Het dilemma is voorgelegd aan de minister van Infrastructuur en Waterstaat. Na zorgvuldige afweging heeft de minister beslist dat het tijdig realiseren van de KRW-opgave niet in gevaar mag komen. De besluitvormingsprocedure daarvoor kan zodoende doorgaan zoals gepland. Rijkswaterstaat en de projectorganisatie Vierwaarden blijven niettemin – binnen de randvoorwaarden van deze beslissing – bekijken hoe de plannen toch zoveel mogelijk in samenhang en zonder onomkeerbare gevolgen voor toekomstige maatregelen in dit gebied kunnen worden uitgevoerd

Verdere stappen 

Na afronding van de zienwijzenprocedure is de volgende stap in de besluitvorming het voorbereiden van het definitieve Projectbesluit. Na vaststelling door de minister van Infrastructuur en Waterstaat, wordt ook dat gepubliceerd in de Staatscourant. Dit besluit komt vervolgens gedurende een bepaalde periode ter inzage te liggen, waarbij nog de mogelijkheid van beroep open staat. Uiterlijk december 2027 moet het werk buiten zijn uitgevoerd. 

Onderstaand schema geeft aan wanneer de verschillende besluitvormingsmomenten voor deze drie KRW-maatregelen worden verwacht, met de bijbehorende mogelijkheden om te reageren.

Andere KRW-maatregelen in deze regio 

In de gemeente Venlo zijn eerder al KRW-maatregelen uitgevoerd. En er zijn nog andere ecologische herstelprojecten voor de Maas in voorbereiding: de Stepkensbeek (besluitvorming nagenoeg afgerond) en Lingsforterbeek. Van die laatste is het waterschap Limburg de kartrekker. Actuele informatie over de verschillende locaties vindt u via de klikbare kaart op de riviertakpagina Maas op deze website.
 

Meer weten?

Meer informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of bel met de landelijke informatielijn van Rijkswaterstaat via 0800-8002 (gratis).