Ingenieursbureau Arcadis werkt op dit moment in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uit voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Maas. Voor onder andere de locatie Genderensche uiterwaard in de Bergsche Maas heeft Rijkswaterstaat vorig jaar een zogenoemde Kennisgeving Voornemen en Participatie gepubliceerd in de Staatscourant. Daar kon tot en met 16 mei 2023 op worden gereageerd. De tweede locatie is de Capelsche Uiterwaard in de gemeente Waalwijk aan de overzijde van de rivier.
Herstel leefgebied
Doel voor beide gebieden is de variatie aan groeiplaatsen voor water- en oeverplanten en leefgebieden voor vis en macrofauna (mosselen, slakken, insectenlarven) te vergroten. Rijkswaterstaat streeft in de Bergsche Maas naar het aanleggen van geulen die aan een of beide kanten met de rivier zijn verbonden. Om de rivierdynamiek en getijdenwerking te benutten, zodat plant- en diersoorten die daar bij horen kunnen terugkeren.
Ligging
De Genderensche uiterwaard ligt tussen rivierkilometer 232.9-234.8 ten zuidwesten van het dorp Genderen in de gemeente Altena. De ligging is op de rechteroever van de Bergsche Maas, die rond 1900 is aangelegd als nieuwe benedenloop van de Maas richting de Noordzee. Eb en vloed hebben hier nog enige invloed. Het waterniveau stijgt en daalt dagelijks met zo’n 20-30 cm. De Bergsche Maas is dan ook te typeren als zoet getijdenwater. Dat brengt karakteristieke flora en fauna met zich mee. Door menselijke ingrepen als het dempen van getijdengeulen zijn die natuurwaarden echter achteruit gegaan. Met gerichte herstelmaatregelen wil Rijkswaterstaat daar verbetering in brengen.
Oplossingsrichting
In de Genderensche Uiterwaard bestaat het ontwerp uit het aanleggen van een circa 2 kilometer lange meestromende geul. In de plannen is rekening gehouden met de getijdenwerking. Na het graven van de geul – die dan aan beide kanten verbonden is met de rivier - blijft een vooroever over. Dat is een stenige ‘rug’ die werkt als golfbreker als er schepen langskomen. Het is de bedoeling daarin enkele openingen voor vissen te maken.
Het doel is om parallel aan de rivier een beschutte zone met rietmoeras te laten ontstaan met dus de invloed van eb en vloed, die dient als kraamkamer voor jonge vis. En ook waterplanten en allerlei waterdiertjes moeten zich er thuis gaan voelen, zoals de bolle stroommossel en variabele waterjuffer. Vogels die graag in rietkragen vertoeven zijn bijvoorbeeld de blauwborst en rietgors.
Om dit te kunnen realiseren, moet de grond achter de huidige Maasoever flauw worden afgegraven zodat een geleidelijke overgang van water naar land ontstaat. De zomerkade wordt daarbij aan rivierzijde minder breed gemaakt, maar blijft wel in functie.
Rekening houden met verschillende waarden
In dit voorstel blijft het achterliggende weidevogelgebied bestaan zoals het is. Dit is een broedgebied voor soorten als de scholekster, gele kwikstaart, kievit en patrijs. Diverse trekvogels komen er graag overwinteren en in het vroege voorjaar zijn er steltlopers als de wulp en grutto te vinden die een vetlaagje komen kweken. Ook de bestaande lichtmasten en het afwateringsgemaal dat dient om dat gebied te ontwateren na een hoogwaterperiode, blijven behouden. Net als de Amerikaanse windmolen, die de status van rijksmonument heeft.
Huidige situatie Genderensche uiterwaard in stroomafwaartse richting gezien, met de Amerikaanse windmolen op de Maasoever. Deze blijft behouden in de voorgestelde oplossingsrichting, net als het weidevogelgebied. Foto: ©Pulles en Pulles
Huidige situatie Genderensche uiterwaard in stroomopwaartse richting gezien, met in de verte nog net zichtbaar de Amerikaanse windmolen op de Maasoever. Foto: ©Pulles en Pulles
Bomen
Om de geul in de Genderensche uiterwaard te kunnen realiseren, is het noodzakelijk de aanwezige bomen in het plangebied te verwijderen. Ze staan namelijk op de plek waar de ingreep is voorzien. Ongeveer een derde daarvan zijn zogenoemde bakenbomen. Op de website van Rijkswaterstaat staat uitleg over wat bakenbomen zijn. Rijkswaterstaat streeft er naar de gekapte bomen zoveel mogelijk ter plekke een nuttig tweede leven te geven door ze als rivierhout in de beoogde geul neer te leggen. Vanzelfsprekend stevig verankerd om wegdrijven te voorkomen. Dood hout onder water is ecologisch heel waardevol; het werkt als een soort rivierkoraal, waar het al snel wemelt van het leven. De bomen dienen tegelijkertijd als een invaarblokkade voor bootjes.
Afstemming en planning
In 2020 is Rijkswaterstaat het initiatief voor de Genderensche uiterwaard gestart, in overleg met de gemeente Altena, provincie Noord-Brabant en waterschap Rivierenland. Ook zijn bij grondeigenaren en –gebruikers en andere belanghebbenden relevante informatie en aandachtspunten over het gebied opgehaald. Vanzelfsprekend worden eventuele beschermde flora en fauna gerespecteerd als die in het gebied aanwezig zijn. Verder houden Rijkswaterstaat en Arcadis zo goed mogelijk rekening met eventuele archeologische, landschappelijke en cultuurhistorische waarden. Dat geldt ook voor de eisen die gesteld worden aan de hoogwaterveiligheid; daar is het voorstel eveneens op doorgerekend. De komende periode wordt met behulp van diverse specialisten een ontwerpnotitie opgesteld. De maatregel moet uiterlijk in 2027 zijn gerealiseerd.
Kaderrichtlijn Water
De herinrichting van de Genderensche Uiterwaard is onderdeel van een groter ecologisch herstelprogramma voor de Maas dat Rijkswaterstaat uitvoert vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Rijkswaterstaat werkt al sinds 2009 aan het natuurvriendelijk inrichten van de oevers, beekmondingen en uiterwaarden van de Maas. In de regio Altena staan er nog KRW-maatregelen op de planning langs de Afgedamde Maas in de Poederoijense Waard, Slijkwellse Waard en Doornwaard Zuid. En ook aan de overkant van de rivier, in de Capelsche uiterwaard, is dus een herinrichting in voorbereiding. Kijk op de klikbare kaart voor meer informatie.
Meer weten?
Meer informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of bel voor vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).