Kaderrichtlijn Water

Rijkswaterstaat gaat aan de noordkant van Oeffelt bij de beek Virdsche Graaf een geïsoleerde geulen en poel aanleggen. Deze komen in de uiterwaard te liggen, maar zijn niet rechtstreeks met de Maas verbonden. 

Deze maatregel is onderdeel van een groter ecologisch herstel­programma voor de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). De biodiversiteit in en langs de rivier is de afgelopen 150 jaar achteruitgegaan door allerlei menselijke ingrepen als het vastleggen van de oevers, plaatsen van stuwen en afsnijden van meanders en geulen. Veel van de oorspronkelijke planten en dieren die thuishoren in het riviersysteem zijn daardoor verdwenen of komen nog maar in kleine aantallen voor. Het waterleven is uit balans en de ecologische waterkwaliteit laat te wensen over.

Daarom werkt Rijkswaterstaat Zuid-Nederland al geruime tijd aan ecologisch herstel. Dat gebeurt door oevers en beekmondingen natuurvriendelijker in te richten, geulen aan te leggen en oude Maasarmen nieuw leven in te blazen. Vaak wordt dat gecombineerd met het verankeren van dood hout als aanhechtingsplaats voor allerlei waterinsecten, kleine waterdiertjes en als schuilplaats voor vis. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.
 

Definitief projectplan 

De maatregel Geulen Virdsche Graaf vormt samen met nog drie andere KRW-maatregelen in de Zandmaas het zogeheten deelproject 4. Zie onderstaand kaartje voor een overzicht. Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het vastgestelde Projectplan Waterwet voor deelproject 4.

Ontwerp-Projectplan 

Eerder heeft het Ontwerp-Projectplan Waterwet ter inzage gelegen van 5 december 2023 tot met 15 januari 2024. Iedereen die dat wilde kon toen een zienswijze indienen. In totaal zijn er 10 zienswijzen binnengekomen voor dit deelproject 4, die vervolgens door Rijkswaterstaat zijn betrokken bij het voorbereiden van het definitieve Projectplan. In de Nota van antwoord bij dat Projectplan staat beschreven wat er met de ingediende zienswijzen is gedaan. 
 

Overzicht besluitvorming

Het onderstaande schema geeft een overzicht van de verschillende stappen in de besluitvorming en de globale planning richting uitvoering.

Aannemer bekend

Voor de uitvoering van de werkzaamheden is een aannemer geselecteerd: de combinatie Boskalis-Wetering. Zij gaan de komende jaren in totaal 17 KRW-maatregelen langs de Maas buiten realiseren, waaronder deelproject 4. Lees meer hierover in het nieuwsbericht Opdracht voor de volgende stap ecologisch herstel Maas verstrekt. De maatregelen moeten uiterlijk december 2027 zijn uitgevoerd.  

Ligging Geulen Virdsche Graaf

De locatie bevindt zich ruim 500 meter landinwaarts op de linkeroever van de Maas, ter hoogte van rivierkilometer 157,8. Aan oostzijde loopt de Oeffeltse Raam, die in beheer is bij Waterschap Aa en Maas. Deze beek werd de afgelopen jaren al verlegd en verbeterd. Aan die kant vinden daarom ook geen verdere ingrepen plaats vanuit de maatregel Geulen Virdsche Graaf.

Het ontwerp op hoofdlijnen

De nieuwe geul komt te liggen op een plek die stamt uit de tijd dat de Maas nog niet beteugeld werd en vlechtend door het landschap liep. Ook wordt zoveel mogelijk de oude, recentelijk gedempte, loop van de Virdsche Graaf gevolgd. Hier wordt een circa 590 meter lange nieuwe waterloop met verscheidenheid aan breedtes, dieptes en taluds aangelegd. In de geul komt een aarden dammetje, zodat een afgescheiden deel ontstaat dat mede geschikt is als leefgebied voor Natura 2000-fauna als de kamsalamander en de vissoort kleine modderkruiper. Ook het aanleggen van een poel met doorsnede van 24 meter aan de westzijde draagt daar aan bij.

Als er lokaal voldoende geschikte bomen vrijkomen bij het uitvoeren van deze maatregel, zal de aannemer enkele daarvan als dood hout in de geul verankeren. Dat werkt als een soort rivierkoraal waar allerlei insecten en ongewervelde waterdiertjes op afkomen en waar vissen kunnen schuilen en naar voedsel zoeken.

Deels zal de geul worden gevoed door ‘gewoon’ grondwater en deels door afstromend kwelwater. Langs de Terrassenmaas tussen Buggenum en Mook komt in de uiterwaarden namelijk van nature ecologisch waardevol kwelwater naar boven, dat richting rivier stroomt vanaf de hogere zijterrassen. Kwelmilieus zijn tegenwoordig echter schaars; door menselijk ingrijpen in dit landschap zijn ze grotendeels verdwenen en daarmee ook de karakteristieke planten en dieren die er afhankelijk van zijn. Onderdeel van de aanpak van Rijkswaterstaat is daarom het terugbrengen van deze natuurwaarde.

Geïsoleerde geulen zijn gericht op planten en dieren die baat hebben bij laagdynamische omstandigheden met weinig tot geen stroming en zonder dagelijkse invloed van de Maas. Alleen bij hoogwater gaan de uiterwaarden - en daarmee ook deze geulen - meestromen met de rivier. Voorbeelden van natuur die hier gedijt zijn de water- en oeverplanten riet, watermunt en gele plomp en de vissoorten riviergrondel, bittervoorn en de kleine en grote modderkruiper. Ook bepaalde ongewervelde waterdiertjes als zoetwatermosselen en libellen voelen zich hier thuis. Door de afstand tot de Maas zullen zich hier minder snel dominante exoten vestigen, waardoor de oorspronkelijke soorten betere overlevingskansen hebben.

Afwatering van de nieuwe geul gebeurt aan oostzijde op de Oeffeltse Raam via een smalle sloot en duiker. Ook daar komt een drempel te liggen, die het water in drogere tijden langer vasthoudt. Deze wordt gemaakt van klei die vrijkomt bij het graafwerk. Aan westkant is een overloopvoorziening in de vorm van een overloopduiker gepland, zodat bij hoogwater aan die kant tevens afvoer naar de Virdsche Graaf mogelijk is.

Ondanks de afstand tot de rivier, kunnen ook vissen hun weg vinden naar de geul. Bij hoogwater gaat namelijk de gehele uiterwaard - en dus ook deze geul - meestromen en dan bestaat de kans dat er vissen of viseitjes achterblijven als het water zich terugtrekt. Ook overvliegende vogels kunnen eitjes laten vallen die aan hun poten of veren kleven.

Maasheggen

In afstemming met Staatsbosbeheer en Waterschap Aa en Maas zijn de bestaande Maasheggen ingebed in het ontwerp. Alleen de verdronken exemplaren aan de zuidkant van de nieuwe geul worden verplaatst of verwijderd. Die hebben te lijden onder de verandering in de grondwaterstromen in de afgelopen jaren, waardoor ze te weinig zuurstof krijgen en onder water komen te staan. Daarvoor hebben het waterschap en Staatsbosbeheer het ‘Projectplan Verdronken Maasheggen Oeffeltse Raam en Virdsche Graaf’ opgesteld. Van daaruit zijn al enkele nieuwe heggen aangeplant. Rijkswaterstaat neemt in het contract met de uitvoerings­aannemer de eis op dat deze jonge aanplant tijdens de werkzaamheden moet worden beschermd dan wel gecompenseerd.

Vooronderzoek en afstemming

Het ontwerp is tot stand gekomen in overleg met onder andere Waterschap Aa en Maas, gemeente Land van Cuijk, Provincie Noord-Brabant en grondeigenaren. In de voorbereiding is tevens gekeken naar zaken als de bodemgesteldheid, de waterhuishouding en aanwezigheid van eventuele beschermde flora en fauna, kabels/leidingen en cultuurhistorische of landschappelijke waarden.

Het ontwerp voldoet aan het huidige vastgestelde beleid. En er is binnen de specifieke opdracht vanuit de Kaderrichtlijn Water zo goed mogelijk rekening gehouden met de naar voren gebrachte wensen en eisen.

Verder speelt in deze regio de MIRT-Verkenning ‘Ruimte voor de Maas bij Oeffelt’, onder leiding van de Provincie Noord-Brabant. Die is gericht op het verbeteren van de doorstroming van de Maas onder de N264-brug door in tijden van hoogwater. De geul en poel Virdsche Graaf kunnen zonder bezwaar voor die doelstelling worden uitgevoerd.
 

Meer weten?

Voor nadere informatie over de procedure rond het Projectplan Waterwet kunt u tijdens kantooruren contact opnemen met het Service Center Vergunningen Rijkswaterstaat via 088-7974300.

Kijk op www.samenwerkenaanriviernatuur.nl (riviertakpagina Maas) voor achtergrondinformatie over het programma Kaderrichtlijn Water Maas en een klikbare kaart met alle maatregelen die in voorbereiding en uitvoering zijn. Er is ook een halfjaarlijkse nieuwsbrief en een brochure. Of bel voor andere vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).