Verkenning nevengeul rond stuw Grave
Rijkswaterstaat verkent momenteel de mogelijkheden om aan de Gelderse kant rond stuw Grave een nevengeul aan te leggen, genaamd Geul Coehoorn. Dat gebeurt met ondersteuning van Ingenieursbureau Royal HaskoningDHV.
De geul is voorzien aan de noordzijde van de stuw tussen Overasselt en Nederasselt in de gemeente Heumen en moet gaan dienen als leefgebied voor waterplanten en -dieren die stromend water nodig hebben. Omdat dit type geul zowel aan bovenstroomse kant van de stuw als benedenstrooms daarvan wordt aangetakt aan de rivier, noemen we dit een stuwpasserende nevengeul.
De plannen hebben alles te maken met het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit van de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW).
Schets van het principe van een stuwpasserende nevengeul langs de Maas
Kaderrichtlijn Water
Door menselijke ingrepen in de afgelopen 150 jaar is de kwaliteit van het waterleven in en langs de Maas achteruit gegaan. Behalve de komst van stuwen om het waterpeil te regelen, is de rivier ook recht getrokken en werden de oevers van de Maas met steen vastgelegd. Dit bracht ons economische voorspoed, maar zorgde ook voor verlies aan geschikt leefgebied voor waterplanten en -dieren.
Daarom werkt Rijkswaterstaat samen met andere partijen al geruime tijd aan natuurvriendelijke oevers, beekmondingen en geulen langs de Maas. Met als doel de ecologische waterkwaliteit te verbeteren.
Deze herstelmaatregelen volgen uit Europese Kaderrichtlijn Water. Daarin staan bindende afspraken om onze oppervlakte- en grondwateren weer in goede toestand terug te brengen. Daar hoort ook bij dat rivieren een geschikt leefgebied vormen voor de planten, vissen en macrofauna (kleine ongewervelde waterdiertjes) die daar van nature in thuishoren. De uitvoering van KRW-maatregelen loopt nog door tot eind 2027.
Stromend water
Onderdeel van KRW-opgave is het terugbrengen van stromend water in het gestuwde deel van de Maas. Rijkswaterstaat heeft daarom in december 2023 de planstudieopdracht 'Stromend habitat en (vis)connectiviteit in de Maas' gegund aan ingenieursbureau Royal HaskoningDHV.
Daarmee gaat gewerkt worden aan het verminderen van de impact die de 7 stuwen in de Maas hebben op het waterleven.
Een specifiek dilemma bij de Maas is namelijk dat door de komst van de stuwen de natuurlijke stroming in de rivier verstoord is geraakt. Veel flora en fauna die stromend water nodig hebben voor hun voortbestaan zijn daardoor flink in aantal achteruit gegaan, of zelfs helemaal verdwenen.
Stuwpasserende nevengeulen
Bij de stuwen is het verval het grootst. Daar liggen zodoende de beste kansen voor stromend water. De stuwen zelf moeten in stand blijven. De meest voor de hand liggende optie is daarom er een stromende nevengeul omheen te leggen.
In het KRW-budget is ruimte voor het aanleggen van twee van dergelijke geulen langs de Maas. Bij stuw Sambeek lopen al plannen via een ander KRW-werkpakket, onder de noemer Geul Ossenkamp.
Rijkswaterstaat en Royal HaskoningDHV hebben onderzoek uitgevoerd naar de inpasbaarheid van een tweede stuwpasserende nevengeul. Hiervoor is een aantal locaties langs de Maas bekeken. Het gebied Coehoorn tussen Overasselt en Nederasselt op de noordoever van de Maas is daarbij als het meest haalbaar beoordeeld. Hierbij is niet alleen gekeken naar de technische uitvoerbaarheid, maar ook naar landschappelijke elementen en historische waarden.
Zoekgebied Geul Coehoorn
Het zoekgebied voor Geul Coehoorn is ongeveer 3,5 kilomter lang en loopt langs de Maas van de westkant van Overasselt tot het einde van de sluis net voorbij Nederasselt, onder de Maxwell Taylorbrug door. De plek van het historische kroonwerk Coehoorn valt buiten het zoekgebied. Zie onderstaand kaartje.
Het zoekgebied voor de stuwpasserende nevengeul aan de noordkant van stuw- en sluiscomplex Grave is gestreept weergegeven.
Kennisgeving voornemen & Kennisgeving participatie
Als formele start van dit project is namens de minister van Infrastructuur en Waterstaat op 21 augustus 2024 een zogeheten Kennisgeving voornemen en Kennisgeving participatie gepubliceerd in de Staatscourant. Daarmee werd de brede omgeving uitgenodigd mee te denken over de uitwerking en inpassing van Geul Coehoorn. Reageren was mogelijk tot en met woensdag 2 oktober 2024. Op 11 september was er in Nederasselt een inloopbijeenkomst van Rijkswaterstaat en Royal HaskoningDHV over de plannen.
Op dit moment worden de binnengekomen reacties op de kennisgeving verwerkt, zijn we bezig met de nadere uitwerking van het ontwerp en wordt het Ontwerp-Projectbesluit voorbereid.
Verdere planning
De verkenningsfase van Geul Coehoorn wordt naar verwachting medio 2025 afgerond met het ter inzage leggen van het Ontwerp-Projectbesluit. Daarbij heeft iedereen dan gedurende een bepaalde periode de mogelijkheid een zienswijze op de plannen in te dienen.
Ingediende zienswijzen worden meegewogen bij het voorbereiden van het definitieve Projectbesluit. Dat besluit komt na vaststelling door de minister van Infrastructuur en Waterstaat eveneens ter inzage te liggen, waarbij nog de optie van beroep open staat.
Onderstaand schema geeft een globaal beeld wanneer de verschillende besluitvormingsmomenten worden verwacht, met de bijbehorende mogelijkheden om te reageren.
Hoe werkt een stuwpasserende nevengeul?
Dit type geul heeft in feite het karakter van een natuurvriendelijk beekje dat parallel langs de rivier loopt. Om de gewenste stroming te krijgen, wordt gebruik gemaakt van het hoogteverschil bij de stuw. Dat verval kan wel 3 meter of meer zijn.
Door aan de bovenstroomse kant van de stuw een beetje Maaswater af te leiden richting de nevengeul, ontstaat daarin een rustig stromend beekje, dat benedenstrooms van de stuw weer uitmondt op de rivier. Er wordt hierbij maar weinig water uit de Maas onttrokken. De ingreep heeft daarom geen impact op de scheepvaart of het stuwbeheer.
Het is overigens geen hoogwatergeul; de stuwpasserende geul is echt bedoeld als leefgebied voor de waternatuur. Bij hoge waterafvoeren op de Maas loopt de geul vol en is dan niet meer te zien in de uiterwaard, die dan immers helemaal onder staat.
In de buitenbochten van de geul kunnen steilere randen ontstaan, in de binnenbochten juist flauwere oevers. Dit zorgt voor veel gradiënten: geleidelijke overgangen van nat naar droog, van hoog naar laag, van diep naar ondiep en afwisseling in stroomsnelheid. Het aanbrengen van dood hout onder water zorgt voor aanhechtingsplaatsen voor allerlei wieren en waterdiertjes en jonge vissen vinden er een schuilplaats.
Lees meer over deze KRW-maatregel in het Maatregelblad stuwpasserende nevengeulen Maas.
Verbeteren vistrap stuw Grave
Rijkswaterstaat heeft vanuit de Kaderrichtlijn Water ook plannen in voorbereiding voor het optimaliseren van de bestaande vistrap langs stuw Grave. Kijk voor meer informatie hierover op de projectpagina Vistrap stuw Grave.
Algemene informatie KRW Maas
Meer algemene informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas vanuit de Kaderrichtlijn Water is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of bel voor vragen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002 (gratis).