Kaderrichtlijn Water

Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uitgewerkt voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Zandmaas, waaronder Geul Hansummerweerd-Oude Maasarm. 

Deze maatregel is onderdeel van een groter ecologisch herstel­programma voor de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Het doel van deze richtlijn is de kwaliteit van onze oppervlaktewateren te verbeteren en beschermen.

De biodiversiteit in en langs de rivier is de afgelopen 150 jaar achteruitgegaan door allerlei menselijke ingrepen als het vastleggen van de oevers, plaatsen van stuwen en dempen van geulen en meanders. Veel van de oorspronkelijke planten en dieren die thuishoren in het riviersysteem zijn daardoor verdwenen of komen nog maar in kleine aantallen voor. 

Daarom werkt Rijkswaterstaat Zuid-Nederland al geruime tijd samen met partners aan het herstellen van de riviernatuur. Ook bij de Maas. Dat gebeurt door oevers en beekmondingen natuurvriendelijker in te richten, geulen te verbeteren of nieuw aan te leggen en oude Maasarmen nieuw leven in te blazen. De uitvoering van de KRW-maatregelen loopt nog door tot en met december 2027.

In de gemeente Maasgouw zijn eerder al KRW-maatregelen uitgevoerd. Zoals de vispassage ‘Verlengde Oude Maas’ in 2022, onder leiding van het waterschap Limburg en in samenwerking met Natuurmonumenten. In datzelfde jaar werd ook de natuurvriendelijke oever Koningssteen opgeleverd. Bij de aanstaande plannen in deze regio gaat het nu om vijf locaties bij Ohé en Laak en Stevensweert.

Stand van zaken

Wat er precies gaat gebeuren op deze locatie, staat beschreven in het Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit is definitief vastgesteld, gepubliceerd in de Staatscourant en lag ter inzage van 28 mei 2025 tot en met 8 juli 2025. In die periode was het mogelijk beroep in te stellen tegen het besluit.

Onder ditzelfde Projectbesluit vallen behalve Geul Hansummerweerd-Oude Maasarm nog zes andere KRW-maatregelen, gelegen in de noordelijke Grensmaas en zuidelijke Zandmaas. Zie onderstaand kaartje voor de ligging.

Het Ontwerp-Projectbesluit lag ter inzage van 28 januari tot en met 10 maart 2025. In die periode kon iedereen reageren op de plannen door een zogenoemde zienswijze in te dienen. Er zijn in totaal twaalf zienswijzen ingediend. In de reactienota staat hoe die zijn verwerkt. 

Maatregelgebied 

Op de rechteroever van de Zandmaas ten noordwesten van Swalmen, tussen rivierkilometer 88.0 en 89.2, ligt een oude Maasarm, precies op de grens tussen de gemeenten Roermond en Beesel. Hier staan drie deelmaatregelen op het programma: het rechtstreeks aantakken van de Swalm op de Maas, het aanleggen van drie kwelgeulen ten zuiden van de Maasarm en enkele ecologische verbeteringen in de meander zelf. 

Het ontwerp 

Nieuwe uitmonding Swalm

De nieuwe monding wordt schuin door het schiereiland gegraven en gaat de Swalm rechtstreeks met de Maas verbinden. De bedding daarvan wordt smal met steil oplopende zijkanten. Dat leidt ertoe dat het water voldoende vaart heeft op weg naar de Maas om daar voor een goede lokstroom voor vis te zorgen. De huidige uitmonding van de Swalm bij de oude rivierarm wordt gedempt.

Met name voor soorten die van stroming houden, zoals de zalm, wordt het zo gemakkelijker om vanuit de Maas landinwaarts de Swalm op te zwemmen. Maar ook voor planten en waterdiertjes die van snelstromend water houden, zoals vlottende waterranonkel en kokerjuffers, ontstaan er betere omstandigheden.

Lokstroom

Vissen kunnen de huidige ingang van de Swalm nu maar moeilijk vinden, omdat die in de doodlopende Maasarm uitkomt. Daardoor ontbreekt de zo belangrijke lokstroom. Elk water heeft een unieke geur en andere kenmerken. Vissen hebben die informatie nodig om de weg te vinden naar de beken en zijrivieren waar zij naartoe moeten om op te groeien of zich voort te planten.

Die kenmerken moeten dan wel voldoende kunnen worden waargenomen. Daarvoor is het nodig dat het water uit de beek met voldoende kracht de rivier in stroomt. Als deze lokstroom te zwak is, missen de dieren als het ware de afslag. Dat betekent dat minder exemplaren hun paaiplekken bereiken, wat niet goed is voor de visstand.

Rivierhout en dassen

In de nieuwe monding wordt rivierhout aangebracht, zowel dood hout als nog levende bomen die met de wortels in de oever blijven staan. Dit doet dienst als schuilplek voor vis tegen roofsoorten en zorgt voor variatie in stroming. Macrofauna als insectenlarven en zoetwatermosselen kunnen zich hechten aan het hout, wat de biodiversiteit ten goede komt.

De waterloop is om de dassenburcht heen gepland; die blijft dus behouden. Over het water komen enkele boomstammen Het leefgebied voor flora en fauna neemt hierdoor toe, met meer variatie bovendien.

Een verandering ten opzichte van het eerdere ontwerp is dat de plaatbrug voor onderhoudsverkeer over de nieuwe uitmonding bij de Maas is komen te vervallen. In onderstaande inrichtingsschets met datum mei 2025 is dit aangepast.

Aanleg drie kwelgeulen

In het grasland aan de zuidkant van de oude Maasarm liggen drassige restanten van vroegere geulen. Op die plek worden drie ondiepe kwelgeulen aangelegd, gevoed door het afstromende grondwater uit de naastgelegen hogere terrassen. De geulen krijgen een licht gebogen vorm en komen onder elkaar te liggen. Ze worden een paar honderd meter lang, ongeveer 30 meter breed en maximaal 1 meter diep.

Kwelgeulen komen van nature voor langs de ‘Terrassenmaas’ tussen Roermond en Mook. Grondwater stroomt hier vanaf de hogere flanken naar de rivier en kwelt op lagere delen naar boven. Hier horen flora en fauna thuis die van zuiver, stilstaand en mineraalrijk water houden. Te denken valt aan planten als holpijp, moeraszegge en bosbies. Kenmerkend voor kwelmilieus is verder dat er vaak amfibieën in voorkomen. Soms worden er vissen aangetroffen, die bijvoorbeeld zijn achtergebleven na een hoogwater. In dat geval ontbreken amfibieën meestal, omdat hun eitjes door de vissen worden opgegeten.

Vanwege menselijke ingrepen aan het Maaslandschap zijn kwelwateren schaars geworden en daarmee de bijzondere natuurwaarden die erbij horen. Daarom herstelt Rijkswaterstaat dit type leefgebied weer zoveel mogelijk.

Afvangen landbouwwater

Rijkswaterstaat streeft ernaar om langs de zuidwestkant van de kwelgeulen een bufferzone te realiseren voor een extra impuls voor het ecologische herstel. Een bufferzone is hier een strook land van 15 meter breed die ervoor zorgt dat gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen van aangrenzende landbouwgebieden worden gefilterd en daardoor zo min mogelijk terechtkomen in de geulen. Daarnaast wordt aan diezelfde kant een nieuwe watergang gegraven die het landbouwwater van de omliggende percelen om de nieuwe kwelgeulen heen moet leiden.

Ecologische impuls oude Maasarm

Tot slot zijn er enkele ecologische verbeteringen in de Maasarm zelf in het ontwerp voor dit gebied opgenomen. Zoals het afzinken van dode bomen achter het jachthaventje. Deze invaarblokkade moet er samen met een ballenlijn voor zorgen dat er geen bootjes meer in het zuidelijke deel kunnen komen. Dat brengt meer rust voor het waterleven. Ook in andere delen van de meander wordt rivierhout aangebracht, stevig verankerd zodat de bomen niet weg kunnen drijven.

Verder wordt de oever van de kleine plas aan de zuidwestpunt deels verlaagd zodat daar een moerassige zone ontstaat. Het leefgebied voor flora en fauna neemt hierdoor toe, met meer variatie bovendien.
 

Afstemming

Het ontwerp voor deze ingrepen is besproken met de gemeente Roermond, Staatsbosbeheer en Waterschap Limburg.

Ook zijn bij de particuliere grondeigenaren en andere direct belanghebbenden relevante wensen en aandachtspunten opgehaald, waar zo goed mogelijk rekening mee is gehouden. Zo blijft de jachthaven in de Maasarm bereikbaar voor recreatievaart en wordt de dassenburcht niet verstoord tijdens de werkzaamheden. Verder komt er langs beide zijden van de nieuwe Swalmmonding een onderhoudspad voor het waterschap.
 

Verdere stappen

Onderstaand schema geeft een overzicht van de stappen in de besluitvorming en doorkijk naar de uitvoeringsfase. Uiterlijk december 2027 moet het werk buiten zijn uitgevoerd.

Meer weten of vragen?

Voor inhoudelijke vragen over de maatregel Geul Hansummerseerd-Oude Maasarm kunt u contact opnemen met Rijkswaterstaat. 

Meer algemene informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure.