Winst voor het waterleven

Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uitgewerkt voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Maas, waaronder Geul Laakerweerd. 

Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit lag van 28 januari 2025 tot en met 10 maart 2025 ter inzage, met voor iedereen de mogelijkheid te reageren op de plannen door een zogenoemde zienswijze in te dienen.

Op dit moment wordt het definitieve Projectbesluit voorbereid. De terinzagelegging daarvan gebeurt naar verwachting in mei 2025. In de reactienota bij dit besluit wordt weergegeven hoe is omgegaan met de binnengekomen zienswijzen. 
 

Kaderrichtlijn Water: samenwerken aan riviernatuur

Deze maatregel is onderdeel van een groter ecologisch herstel­programma voor de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Het doel van deze richtlijn is de kwaliteit van onze oppervlaktewateren te verbeteren en beschermen.

De biodiversiteit in en langs de rivier is de afgelopen 150 jaar achteruitgegaan door allerlei menselijke ingrepen als het vastleggen van de oevers, plaatsen van stuwen en dempen van geulen en meanders. Veel van de oorspronkelijke planten en dieren die thuishoren in het riviersysteem zijn daardoor verdwenen of komen nog maar in kleine aantallen voor. 

Daarom werkt Rijkswaterstaat Zuid-Nederland al geruime tijd samen met partners aan het herstellen van de riviernatuur. Ook bij de Maas. Dat gebeurt door oevers en beekmondingen natuurvriendelijker in te richten, geulen te verbeteren of nieuw aan te leggen en oude Maasarmen nieuw leven in te blazen. De uitvoering van de KRW-maatregelen loopt nog door tot en met december 2027.

In de gemeente Maasgouw zijn eerder al KRW-maatregelen uitgevoerd. Zoals de vispassage ‘Verlengde Oude Maas’ in 2022, onder leiding van het waterschap Limburg en in samenwerking met Natuurmonumenten. In datzelfde jaar werd ook de natuurvriendelijke oever Koningssteen opgeleverd. Bij de aanstaande plannen in deze regio gaat het nu om vijf locaties bij Ohé en Laak en Stevensweert.
 

Ontwerp-Projectbesluit

Het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet is gepubliceerd in de Staatscourant en lag ter inzage van dinsdag 28 januari tot en met maandag 10 maart 2025. In die periode kon iedereen de stukken inzien en een reactie op het plan indienen (zienswijze genoemd).

Onder ditzelfde Ontwerp-Projectbesluit vallen nog zes andere KRW-maatregelen, gelegen in de noordelijke Grensmaas en zuidelijke Zandmaas, zie onderstaand overzichtskaartje.
 

Het maatregelgebied Geul Laakerweerd

De Laakerweerd ligt in de binnenbocht van de rivier, op de rechteroever tussen rivierkilometer 57.4 en 59.3. Hier bevinden zich de Dilkensplas en Teggerseplas: overblijfselen uit de tijd dat op het ‘Eiland in de Maas’ grondstoffenwinning plaatsvond. Het merendeel van de ontstane plassen is daarna weer opgevuld met grond. Maar er zijn ook enkele oude grindwinplassen overgebleven, zoals deze twee.

Het ontwerp

Het plan bestaat uit het verbinden van de Dilkensplas en Teggerseplas door nieuw te graven geulen, zodanig dat er een stromende waterverbinding ontstaat met de Maas. De geul die de plassen aan elkaar gaat koppelen, wordt ongeveer 600 meter lang. Bij de aantakkingen aan de Maas aan noord- en zuidzijde gaat het om een lengte van circa 150 meter. Ze krijgen alle drie een smal profiel van 10 tot 15 meter breed, met steile oevers. Dit zorgt ervoor dat het water er met voldoende vaart doorheen gaat stromen.

Aan de noordoever van de Dilkensplas bevindt zich een ecologisch waardevol bosje. Dat blijft bij het aanleggen van de verbindingsgeul merendeels behouden. Rond de beverburchten in het gebied vinden geen werkzaamheden plaats, die worden dus ontzien.

Het doel van deze ingrepen is om geschikt leefgebied voor stromingsminnende planten, vissen en kleine waterdiertjes (macrofauna) terug te brengen in dit deel van de Grensmaas. Zo krijgen vissen als rivierprik, barbeel, serpeling en winde de kans hier terug te keren en zich voort te planten. Kokerjuffers, schoraas en vierlijneendagsvliegen zijn ook liefhebbers van dit soort condities. Onderdeel daarvan is ook het aanbrengen van grind op de bodem van de nieuwe geulen. Dat is namelijk de natuurlijke ondergrond van de Grensmaas.

Duikers

De twee weggetjes die dwars door het gebied lopen, blijven bestaan om de Maasoever bereikbaar te houden voor onderhouds- en landbouwverkeer. Daarvoor worden er in de verbindingsgeul tussen de plassen twee aarden dammen met daarin enkele flinke duikers aangebracht. Bij hoogwater kunnen de grote grazers van Natuurmonumenten eveneens van deze oversteekvoorzieningen gebruikmaken om tijdig het gebied te verlaten. En voor wandelaars blijft het mogelijk naar de rivier te lopen, zij het niet meer in de vorm van een ‘rondje om de plassen’, maar via de aldus verlegde route.

In de nieuwe situatie zullen de geulen en plassen het grootste deel van het jaar rustig gaan meestromen met de Maas. Alleen bij hogere afvoeren stroomt het harder, wat gemiddeld zo’n tien dagen per jaar het geval zal zijn. De doorsnede van de duikers is daarop afgestemd, die kunnen grotere waterhoeveelheden aan. Bij echt hoogwater staat, net zoals nu gebruikelijk is, het hele gebied onder water. Op dat moment zijn de geulen niet meer te zien en hebben de duikers geen functie meer. De hele uiterwaard staat dan vol water.

Rivierhout

De in- en uitstroomopeningen van de nieuwe Geul Laakerweerd worden aan Maaszijde verstevigd met stortsteen en verrijkt met rivierhout in de vorm van afgezonken dode bomen. Deze komen stevig verankerd vast te liggen zodat ze niet wegdrijven. Dood hout is een waardevol element in het ecosysteem. Het trekt allerlei waterdiertjes aan en vissen kunnen er schuilen. In dit geval hebben de bomen nog een tweede taak als natuurlijke invaarblokkade om bootjes uit de geulen te weren.

Verbetering plassen

Beide plassen zijn nu vrij diep en eentonig van karakter. Voor de natuur is het belangrijk dat er voldoende ondiepe oeverzones aanwezig zijn met veel afwisseling en geleidelijke overgangen van nat naar droog. Onderdeel van het ontwerp is daarom het aanleggen van enkele kleine eilandjes in de Dilkensplas aan westzijde, waarop ooibos mag gaan groeien.

Daarnaast wordt een deel van de waterbodem opgehoogd, wat ook in de Teggerseplas staat te gebeuren. Er blijven daarbij voldoende diepere delen over waar vissen in warme en droge periodes hun toevlucht kunnen zoeken. Door de betere verversing van het water, zal niet alleen de ecologie van de plassen verbeteren, maar ook de waterkwaliteit in brede zin.

Afstemming

Het ontwerp is besproken met onder meer Natuurmonumenten, de gemeente Maasgouw en Waterschap Limburg. Ook zijn bij particuliere grondeigenaren en andere direct belanghebbenden relevante aandachtspunten opgehaald. Daar is zo goed mogelijk rekening mee gehouden in het plan, bijvoorbeeld door de struinroute te verleggen naar het noorden van de Dilkensplas. Ook blijven ongemotoriseerde recreatieve activiteiten op de Dilkensplas mogelijk.
 

Verdere stappen

De volgende stap in de besluitvorming is het definitieve Projectbesluit. Na vaststelling door de minister van Infrastructuur en Waterstaat, wordt dat gepubliceerd in de Staatscourant. Ook dit besluit komt vervolgens gedurende een bepaalde periode ter inzage te liggen, waarbij nog de mogelijkheid van beroep open staat bij de Raad van State (afdeling Bestuursrechtspraak).

In de reactienota bij het definitieve Projectbesluit wordt weergegeven hoe is omgegaan met de zienswijzen die zijn ingediend op het Ontwerp-Projectbesluit. 

Uiterlijk december 2027 moet het werk buiten zijn uitgevoerd. Onderstaand schema geeft aan wanneer de verschillende besluitvormingsmomenten voor de zeven KRW-maatregelen in de noordelijke Grensmaas en zuidelijke Zandmaas worden verwacht, met de bijbehorende mogelijkheden om te reageren.

Meer weten of vragen?

Meer informatie over het werk van Rijkswaterstaat voor het ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of stel uw vraag  aan de landelijke informatielijn via 0800-8002 (gratis).