Winst voor het waterleven

Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat verschillende maatregelen uitgewerkt voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Maas, waaronder Geul Molensteen. 

Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit lag van 28 januari 2025 tot en met 10 maart 2025 ter inzage, met voor iedereen de mogelijkheid te reageren op de plannen door een zogenoemde zienswijze in te dienen.

Op dit moment wordt het definitieve Projectbesluit voorbereid. De terinzagelegging daarvan gebeurt naar verwachting in mei 2025. In de reactienota bij dit besluit wordt weergegeven hoe is omgegaan met de binnengekomen zienswijzen. 
 

Kaderrichtlijn Water: samenwerken aan riviernatuur

Deze maatregel is onderdeel van een groter ecologisch herstel­programma voor de Maas vanuit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Het doel van deze richtlijn is de kwaliteit van onze oppervlaktewateren te verbeteren en beschermen.

De biodiversiteit in en langs de rivier is de afgelopen 150 jaar achteruitgegaan door allerlei menselijke ingrepen als het vastleggen van de oevers, plaatsen van stuwen en dempen van geulen en meanders. Veel van de oorspronkelijke planten en dieren die thuishoren in het riviersysteem zijn daardoor verdwenen of komen nog maar in kleine aantallen voor. 

Daarom werkt Rijkswaterstaat Zuid-Nederland al geruime tijd samen met partners aan het herstellen van de riviernatuur. Ook bij de Maas. Dat gebeurt door oevers en beekmondingen natuurvriendelijker in te richten, geulen te verbeteren of nieuw aan te leggen en oude Maasarmen nieuw leven in te blazen. De uitvoering van de KRW-maatregelen loopt nog door tot en met december 2027.

In de gemeente Maasgouw zijn eerder al KRW-maatregelen uitgevoerd. Zoals de vispassage ‘Verlengde Oude Maas’ in 2022, onder leiding van het waterschap Limburg en in samenwerking met Natuurmonumenten. In datzelfde jaar werd ook de natuurvriendelijke oever Koningssteen opgeleverd. Bij de aanstaande plannen in deze regio gaat het nu om vijf locaties bij Ohé en Laak en Stevensweert.
 

Ontwerp-Projectbesluit

Het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet is gepubliceerd in de Staatscourant en lag ter inzage van dinsdag 28 januari tot en met maandag 10 maart 2025. In die periode kon iedereen de stukken inzien en een reactie op het plan indienen (zienswijze genoemd).

Onder ditzelfde Ontwerp-Projectbesluit vallen nog zes andere KRW-maatregelen, gelegen in de noordelijke Grensmaas en zuidelijke Zandmaas, zie onderstaand overzichtskaartje.

Maatregelgebied Geul Molensteen

Dit maatregelgebied ligt op de rechteroever van de Grensmaas, tussen rivierkilometer 62.3 en 63.3. Bijna dit hele gebied heeft nu al een natuurfunctie. Hier vinden we de Molensteense plas: net als andere plassen rond Stevensweert een overblijfsel uit de tijd dat in deze regio grondstoffenwinning plaatsvond. Deze plas wordt tweezijdig aangetakt aan de Maas door middel van twee nieuw aan te leggen geulen, aan de noord- en zuidzijde.

Het ontwerp

De langste geul aan noordzijde wordt ongeveer 500 meter lang en loopt schuin omhoog richting de Maas. Met een smalle bedding (10 tot 15 meter breed) en steile oevers om het water voldoende snelheid te geven. Waterplanten, vissen en kleine waterdiertjes die van rustig stromend water houden krijgen er hiermee nieuw leefgebied bij. Evenals vissoorten als de barbeel, serpeling en winde.

Door middel van een aarden dam met daarin enkele grote duikers aan de noordkant van de plas, blijft de Maasoever na aanleg van deze geul bereikbaar voor grote grazers en onderhoudsvoertuigen. Wandelaars kunnen er eveneens gebruik van maken om naar de waterkant te lopen.

Tussen de Maas en de geul ontstaat een laag liggende landtong, die een aantal dagen per jaar onder water zal staan. Zo’n overstromingsvlakte trekt op zichzelf weer andere flora en fauna aan, wat bijdraagt aan de biodiversiteit.

Aan de zuidzijde van de Molensteense plas gaat het in feite alleen om het maken van een korte doorsteek in de dam die de plas nu nog scheidt van de invaart naar de jachthaven Stevensweert. In die monding komt een haag van dode bomen in het water te liggen. Rivierhout is belangrijk voor een gezond waterleven, maar dient in dit geval tegelijkertijd als natuurlijke invaarblokkade voor boten bij de geul.

Rivierprik

Speciale aandacht gaat uit naar de rivierprik. Deze tamelijk kieskeurige vis houdt van ondiep stromend water over een bodem van grind of kiezelsteentjes, waar bij voorkeur ook organisch materiaal aanwezig is, zoals afgevallen bladeren. Van al die materialen bouwt de rivierprik een nestkuil om haar eitjes in te leggen. Om zo goed mogelijk aan deze eisen tegemoet te komen, zijn in het ontwerp van de lange geul enkele diepere poelen ingebouwd en wordt over de hele lengte van de geul grind op de bodem aangebracht.

Verbetering van de plas

De Molensteense plas zelf krijgt eveneens een ecologische impuls. Zo komt hier ook rivierhout onder water te liggen en aan de noordpunt wordt de bodem van de plas gedeeltelijk opgehoogd met zand. Daar bevindt zich namelijk een plek met waardevolle waterplanten zoals enkele zeldzame fonteinkruiden en groot nimfkruid, en zo krijgen die populaties de kans om uit te breiden.

Er blijven voldoende diepere delen over waar vissen in warme en droge periodes naar toe kunnen vluchten.

Verder zal de waterkwaliteit in de plas verbeteren doordat het water vaker ververst wordt via de dubbele aantakking aan de Maas.

Bufferzone

Rijkswaterstaat streeft ernaar langs de oostkant van de noordelijke geul een bufferzone te realiseren. Een bufferzone is hier een strook land van 15 meter breed die ervoor zorgt dat gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen van aangrenzende landbouwgebieden worden gefilterd en daardoor zo min mogelijk terechtkomen in de geul.

Afstemming

De plannen voor deze maatregel zijn afgestemd met Natuurmonumenten, de gemeente Maasgouw en Waterschap Limburg. Ook zijn bij particuliere grondeigenaren en andere direct belanghebbenden relevante aandachtspunten opgehaald, zoals de evacuatie van vee bij hoogwater en zoveel mogelijk behoud van de wandelmogelijkheden.

Verdere stappen

De volgende stap in de besluitvorming is het definitieve Projectbesluit. Na vaststelling door de minister van Infrastructuur en Waterstaat, wordt dat gepubliceerd in de Staatscourant. Ook dit besluit komt vervolgens gedurende een bepaalde periode ter inzage te liggen, waarbij nog de mogelijkheid van beroep open staat bij de Raad van State (afdeling Bestuursrechtspraak).

In de reactienota bij het definitieve Projectbesluit wordt weergegeven hoe is omgegaan met de zienswijzen die zijn ingediend op het Ontwerp-Projectbesluit. 

Uiterlijk december 2027 moet het werk buiten zijn uitgevoerd. Onderstaand schema geeft aan wanneer de verschillende besluitvormingsmomenten voor de zeven KRW-maatregelen in de noordelijke Grensmaas en zuidelijke Zandmaas worden verwacht, met de bijbehorende mogelijkheden om te reageren.

Meer weten of vragen?

Meer informatie over het werk van Rijkswaterstaat voor het ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure. Of stel uw vraag  aan de landelijke informatielijn via 0800-8002 (gratis).