Winst voor het waterleven

Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat een ontwerp gemaakt voor ecologische verbeterpunten in de Doornwaard langs de Afgedamde Maas. Het doel is om de variatie aan groeiplaatsen voor water- en oeverplanten en leefgebieden voor vis en macrofauna (kevers, slakken, insectenlarven en dergelijke) te vergroten.

Een speciale rol is weggelegd voor herstel van de typerende zoetwatergetijdenatuur. In dit stuk rivierengebied is het effect van eb en vloed namelijk nog enigszins waarneembaar. 

Kaderrichtlijn Water

Rijkswaterstaat werkt sinds 2010 aan het ecologisch herstel van de grote rivieren en dus ook de Maas. De variatie aan inheemse waterplanten, vissen en kleine waterdiertjes  in en langs de rivier is de afgelopen 150 jaar namelijk flink achteruit gegaan. Dat komt onder meer door allerlei menselijke ingrepen als het vastleggen van de oevers in steen en het afsnijden van rivierarmen en geulen. Ook de komst van de zeven stuwen in de Maas heeft hier aan bijgedragen.

De werkzaamheden in de Poederoijense Waard vloeien voort de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Daarin staan bindende afspraken om onze oppervlakte- en grondwateren weer in goede toestand terug te brengen. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.

Ontwerp-Projectbesluit 

Wat er precies gaat gebeuren in de Poederoijense Waard, staat beschreven in het Ontwerp-Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit is gepubliceerd in de Staatscourant en lag gedurende zes weken ter inzage. Van woensdag 21 augustus tot en met dinsdag 1 oktober 2024 kon iedereen de stukken inzien en reageren op de plannen. Een reactie op het Ontwerp-Projectbesluit wordt een zienswijze genoemd. 

In dit Ontwerp-Projectbesluit zijn nog twee andere KRW-maatregelen langs de Afgedamde Maas opgenomen: Geulen Poederoijense Waard  en Geul Slijkwellsewaard. Zie onderstaand kaartje voor de ligging.   

Voor een globaal overzicht van de plannen is er een - drempelvrije - samenvatting van het Ontwerp-Projectbesluit beschikbaar. Deze is te bekijken en downloaden op het Publicatieplatform van Rijkswaterstaat. 

Wat gebeurt er met de binnengekomen zienswijzen?

Rijkswaterstaat betrekt de zienswijzen bij de voorbereiding van het definitieve besluit. In de reactienota bij het definitieve Projectbesluit wordt teruggekoppeld wat er met de binnengekomen zienswijzen is gedaan. Heeft u een zienswijze ingediend? Dan krijgt u daar persoonlijk bericht over. Na publicatie in de Staatscourant is er nog de mogelijkheid tegen het definitieve besluit in beroep te gaan bij de Raad van State (afdeling Bestuursrechtspraak).

Meer weten of vragen?

• Voor nadere informatie over de procedure kunt u tijdens kantooruren bellen naar de directie Participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat via telefoonnummer 070-456 96 07.
• Kijk op de pagina Maas op deze website voor meer informatie over het programma Kaderrichtlijn Water Maas, inclusief een klikbare kaart met alle maatregelen die in voorbereiding en uitvoering zijn. Of bel met Rijkswaterstaat via 0800-8002 
(gratis).
 

Maatregelgebied

De Doornwaard is een uiterwaard van de Afgedamde Maas in de gemeente Zaltbommel. Hier bestaat het plan uit het omvormen van de bestaande zandwinplas tot getijdengeul en het verlengen van geïsoleerde geul het Zwin. Het maatregelgebied bevindt zich tussen rivierkilometer 229.1 en 229.9 op de linkeroever. De directe omgeving is onbewoond en voornamelijk agrarisch in gebruik. Buurtschap Bern is de dichtstbijzijnde woonkern.

De plannen voor de Doornwaard op hoofdlijnen

Herinrichting zandwinplas

In 2014 is in het noordelijk deel van de Doornwaard al een getijdengeul aangelegd, de huidige plannen richten zich op het zuidelijk deel van de uiterwaard. Daar krijgt de bestaande zandwinplas eveneens een nieuwe bestemming als getijdengeul; een fenomeen waarbij eb en vloed dagelijks zorgen voor circa 30 centimeter stijging en daling van de waterstand. Zodoende ontstaat als het ware één doorlopende biotoop.

De zandwinplas wordt over een oppervlakte van circa 3,5 hectare verondiept door aanvulling met klei. Dat gaat gepaard met het aanleggen van flauw oplopende taluds voor een geleidelijke overgang van water naar land. Zo ontstaat een gevarieerde omgeving voor flora en fauna. Bestaande uit gedeelten die zelden droogvallen, rietmoeras en zachthoutooibos richting de randen van de getijdengeul. 

Ook zal riet worden aangeplant om de natuurontwikkeling alvast een zetje in de gewenste richting te geven. Verder komen er enkele dode bomen verankerd onder water te liggen. Rivierhout hoort thuis in gezonde rivieren. Het werkt als een soort koraal voor het onderwaterleven.

De noordzijde

Aan de noordzijde richt het ontwerp zich op een vloeiender overgang van de zandwinplas naar de bestaande KRW-geul. Dat gebeurt door de hoeken van de plas aan te vullen met zand. Tijdens de werkzaamheden zal de aannemer een werkvrije straal van 20 meter rondom de beverburcht aanhouden om de dieren niet te verstoren.

De landtongen bij de instroomopening van de plas worden naar elkaar toe doorgetrokken om die ingang smaller te maken; is de opening nu 200 meter breed, na herinrichting is dat nog 50 meter. De verlengde landtongen krijgen een zandige afwerking, wat aansluit bij het kenmerkende beeld van de Afgedamde Maas met de vele zandstrandjes langs haar oevers. Een ballenlijn sluit de entree af voor gemotoriseerd bootverkeer.

Vissen krijgen hiermee een meer beschut leefgebied langs de rivier. Met ondiepe delen in de nieuwe getijdengeul om te paaien en naar voedsel te zoeken. En diepere stukken in de zandwinplas om te overwinteren bij vorst of juist verkoeling te zoeken in warme droge periodes.

Het Zwin

Een paar honderd meter landinwaarts van de zandwinplas bevindt zich het Zwin, een geïsoleerd liggende restgeul van de Maas. De bedoeling is deze richting het zuiden met 150 meter te verlengen, voorzien van moerassige oevers, die naar buiten toe eindigen in steile randen. Deze vrij abrupte afwerking is nodig vanwege de beperkte ruimte die er is door het grote hoogteverschil met het omliggende land en de dijk die aan de westkant ligt.

In de ondergrond van het verlengde geuldeel wordt een kleilaag aangebracht. Die vormt als het ware een scherm om uittreding van het grondwater onder de dijk te voorkomen. Zo blijft functionaliteit van de dijk gewaarborgd.

Met deze ingreep bij het Zwin komt er meer helder en stilstaand water in de uiterwaard, gericht op soorten als gele plomp, kranswieren en de bolle stroommossel. Ook vissen als de bittervoorn passen hierbij. Het bestaande ooibos, dat goed gedijt op grond die regelmatig nat wordt, blijft ongemoeid en krijgt ruimte om verder te groeien.
 

Bufferzone

Rijkswaterstaat streeft er naar om rond de geulen een bufferzone te realiseren voor een extra impuls voor het ecologische herstel. Een bufferzone is een strook land van 15 meter breed om de nieuwe KRW-geul heen, die ervoor zorgt dat gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen van aangrenzende landbouwgebieden worden gefilterd. Zo komen ze zo min mogelijk in de geulen terecht.

Totstandkoming ontwerp en afstemming

De plannen voor de Doornwaard zijn besproken met direct belanghebbenden als grondeigenaren, pachters, waterschap Rivierenland, Sportvisserij Zuidwest-Nederland, de gemeente Zaltbommel en provincie Gelderland. Daaruit zijn verschillende wensen en eisen naar voren gekomen, die waar mogelijk zijn verwerkt in het ontwerp. In het noordelijke deel van de Doornwaard heeft de provincie Gelderland bijvoorbeeld recent al gewerkt aan het Natuurbeheerplan Doornwaard Nederhemert 2023-2031. De KRW-maatregel is daarop ingekort. Zodoende is er geen overlap meer met die locatie.

Verdere stappen 

Na afronding van de zienwijzenprocedure is de volgende stap in de besluitvorming het voorbereiden van het definitieve Projectbesluit. Na vaststelling door de minister van Infrastructuur en Waterstaat, wordt ook dat gepubliceerd in de Staatscourant. Dit besluit komt vervolgens gedurende een bepaalde periode ter inzage te liggen, waarbij nog de mogelijkheid van beroep open staat. Uiterlijk december 2027 moet het werk buiten zijn uitgevoerd. 

Onderstaand schema geeft aan wanneer de verschillende besluitvormingsmomenten voor de KRW-maatregelen in de Afgedamde Maas worden verwacht, met de bijbehorende mogelijkheden om te reageren.

Voor de uitvoering van de werkzaamheden is inmiddels een aannemer geselecteerd: Boskalis-Wetering. Zij gaan de komende jaren in totaal 17 KRW-maatregelen langs de Maas buiten realiseren. Lees meer hierover in het nieuwsbericht Opdracht voor de volgende stap ecologisch herstel Maas verstrekt. 

Algemene informatie KRW Maas

Meer informatie over het werk van Rijkswaterstaat voor het ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure.