Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat drie maatregelen uitgewerkt voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Afgedamde Maas, waaronder in de Doornwaard in de gemeente Zaltbommel.
 

Stand van zaken

Wat er precies gaat gebeuren op deze locatie, staat beschreven in het Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit is nu definitief vastgesteld, gepubliceerd in de Staatscourant en ligt ter inzage van woensdag 23 april 2025 tot en met dinsdag 3 juni 2025. In die periode is het mogelijk beroep in te stellen tegen het besluit bij de Raad van State. 

Verderop op deze pagina vindt u meer informatie over het inzien van de stukken en de beroepsprocedure.

De Afgedamde Maas

De Afgedamde Maas behoort tot het waterlichaam Benedenmaas, die loopt vanaf stuw Lith stroomafwaarts tot aan Heusen, waar de Bergsche Maas begint.

Speciale aandacht gaat in de Afgedamde Maas uit naar herstel van zoetwatergetijdenatuur. In dit stuk rivierengebied is er namelijk nog beperkte doorwerking van eb en vloed: het water stijgt en daalt dagelijks 20 tot 30 centimeter. 

Door getijdengeulen terug te brengen, wordt ingespeeld op deze dagelijkse schommeling in het waterpeil. Onder meer in de Doornwaard wordt zo'n type geul aangelegd. Daarnaast wordt in deze uiterwaard de geïsoleerd liggende geul het Zwin verlengd.

Het doel is om de variatie aan groeiplaatsen voor water- en oeverplanten te vergroten en te zorgen voor meer leefgebieden voor vis en kleine ongewervelde waterdiertjes, zoals kevers, slakjes en insectenlarven. 
 

Kaderrichtlijn Water

De maatregel vloeit voort uit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Die richtlijn heeft als doel de kwaliteit van alle oppervlaktewateren in Europa te verbeteren en bescher­men. Dat geldt dus ook voor de Maas. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.

In de loop van de tijd is door menselijk ingrijpen veel veranderd aan het Maaslandschap. Het waterleven is daardoor in de knel gekomen. De maatregelen moeten er voor zorgen dat er weer meer leefgebied komt voor planten, vissen en kleine waterdiertjes. Zo kan de biodiversiteit toenemen en de ecologische waterkwaliteit verbeteren.
 

Definitief Projectbesluit ter inzage

In het Projectbesluit zijn naast de Doornwaard nog twee andere KRW-maatregelen langs de Afgedamde Maas opgenomen: Geulen Poederoijense Waard  en Geul Slijkwellsewaard. Zie onderstaand kaartje voor de ligging.   

Het Ontwerp-Projectbesluit lag ter inzage van 21 augustus 2024 tot en met 1 oktober 2024. Iedereen kon in die periode reageren op de plannen door een zogenoemde zienswijze in te dienen. Er zijn in totaal negentien zienswijzen ingediend. In de reactienota staat hoe die zijn verwerkt. 

Het definitieve Projectbesluit is vastgesteld en ligt nu voor een laatste keer ter inzage van woensdag 23 april tot en met dinsdag 3 juni 2025 op www.platformparticipatie.nl/afgedamdemaas. Daar vindt u ook de reactienota. In deze periode is het mogelijk beroep in te stellen bij de Raad van State. Op de website staat meer informatie over wie beroep kan indienen en hoe dat werkt.

De documenten zijn ook in te zien op het Rijkswaterstaat-kantoor in Den Bosch (Magistratenlaan 82). Maak hiervoor een afspraak via 088-7974300.

Het maatregelgebied

De Doornwaard is een uiterwaard van de Afgedamde Maas in de gemeente Zaltbommel. Hier bestaat het plan uit het omvormen van de bestaande zandwinplas tot getijdengeul en het verlengen van geïsoleerde geul het Zwin.

Het maatregelgebied bevindt zich tussen rivierkilometer 229.1 en 229.9 op de linkeroever. De directe omgeving is onbewoond en voornamelijk agrarisch in gebruik. Buurtschap Bern is de dichtstbijzijnde woonkern.

Het ontwerp op hoofdlijnen

Herinrichting zandwinplas

In 2014 is in het noordelijk deel van de Doornwaard al een getijdengeul aangelegd, de huidige plannen richten zich op het zuidelijk deel van de uiterwaard. Daar krijgt de bestaande zandwinplas eveneens een nieuwe bestemming als getijdengeul; een fenomeen waarbij eb en vloed dagelijks zorgen voor circa 20-30 centimeter stijging en daling van de waterstand. Z ontstaat als het ware één doorlopende biotoop.

De zandwinplas wordt over een oppervlakte van circa 3,5 hectare verondiept door aanvulling met klei. Dat gaat gepaard met het aanleggen van flauw oplopende taluds voor een geleidelijke overgang van water naar land. Zo ontstaat een gevarieerde omgeving voor flora en fauna. Bestaande uit gedeelten die zelden droogvallen, rietmoeras en zachthoutooibos richting de randen van de getijdengeul. 

Ook zal riet worden aangeplant om de natuurontwikkeling alvast een zetje in de gewenste richting te geven. Verder komen er enkele dode bomen verankerd onder water te liggen. Rivierhout hoort thuis in gezonde rivieren. Het werkt als een soort koraal voor het onderwaterleven.

De noordzijde

Aan de noordzijde richt het ontwerp zich op een vloeiender overgang van de zandwinplas naar de bestaande KRW-geul. Dat gebeurt door de hoeken van de plas aan te vullen met zand. Tijdens de werkzaamheden zal de aannemer een werkvrije straal van 20 meter rondom de beverburcht aanhouden om de dieren niet te verstoren.

De landtongen bij de instroomopening van de plas worden naar elkaar toe doorgetrokken om die ingang smaller te maken; is de opening nu 200 meter breed, na herinrichting is dat nog 50 meter. De verlengde landtongen krijgen een zandige afwerking, wat aansluit bij het kenmerkende beeld van de Afgedamde Maas met de vele zandstrandjes langs haar oevers. Een ballenlijn sluit de entree af voor gemotoriseerd bootverkeer.

Vissen krijgen hiermee een meer beschut leefgebied langs de rivier. Met ondiepe delen in de nieuwe getijdengeul om te paaien en naar voedsel te zoeken. En diepere stukken in de zandwinplas om te overwinteren bij vorst of juist verkoeling te zoeken in warme droge periodes.

Het Zwin

Een paar honderd meter landinwaarts van de zandwinplas bevindt zich het Zwin, een geïsoleerd liggende restgeul van de Maas. De bedoeling is deze richting het zuiden met 150 meter te verlengen, voorzien van moerassige oevers, die naar buiten toe eindigen in steile randen. Deze vrij abrupte afwerking is nodig vanwege de beperkte ruimte die er is door het grote hoogteverschil met het omliggende land en de dijk die aan de westkant ligt.

In de ondergrond van het verlengde geuldeel wordt een kleilaag aangebracht. Die vormt als het ware een scherm om uittreding van het grondwater onder de dijk te voorkomen. Zo blijft functionaliteit van de dijk gewaarborgd.

Met deze ingreep bij het Zwin komt er meer helder en stilstaand water in de uiterwaard, gericht op soorten als gele plomp, kranswieren en de bolle stroommossel. Ook vissen als de bittervoorn passen hierbij. Het bestaande ooibos, dat goed gedijt op grond die regelmatig nat wordt, blijft ongemoeid en krijgt ruimte om verder te groeien.

Bufferzone

Rijkswaterstaat streeft er naar om rond de geulen een bufferzone te realiseren voor een extra impuls voor het ecologische herstel. Een bufferzone is een strook land van 15 meter breed om de nieuwe KRW-geul heen, die ervoor zorgt dat gewasbeschermingsmiddelen en meststoffen van aangrenzende landbouwgebieden worden gefilterd. Zo komen ze zo min mogelijk in de geulen terecht.

Totstandkoming ontwerp en afstemming

De plannen voor de Doornwaard zijn besproken met direct belanghebbenden als grondeigenaren, pachters, waterschap Rivierenland, Sportvisserij Zuidwest-Nederland, de gemeente Zaltbommel en provincie Gelderland.

Daaruit zijn verschillende wensen en eisen naar voren gekomen, die waar mogelijk zijn verwerkt in het ontwerp. In het noordelijke deel van de Doornwaard heeft de provincie Gelderland bijvoorbeeld al gewerkt aan het Natuurbeheerplan Doornwaard Nederhemert 2023-2031. De KRW-maatregel is daarop afgestemd, zodat er geen overlap is met die locatie.

Verdere stappen 

Onderstaand schema geeft een overzicht van de stappen in de besluitvorming en doorkijk naar de uitvoeringsfase.

Voor de uitvoering van de werkzaamheden is inmiddels een aannemer geselecteerd: Boskalis-Wetering. Zij gaan de komende jaren in totaal 17 KRW-maatregelen langs de Maas buiten realiseren, waaronder de drie locaties in de Afgedamde Maas. Lees meer hierover in het nieuwsbericht Opdracht voor de volgende stap ecologisch herstel Maas verstrekt. 

Meer weten of vragen?

Voor vragen over de beroepsprocedure: neem contact op met de directie Participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat via 070-456 96 07.

Voor inhoudelijke vragen over de maatregel Geulen Doornwaard: bel met Rijkswaterstaat via 0800-8002 (gratis). 

Meer algemene informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure.