Ingenieursbureau Arcadis heeft in opdracht van Rijkswaterstaat een ontwerp gemaakt voor het verbeteren van de ecologische waterkwaliteit in en langs de Bergsche Maas, onder meer voor de Genderensche uiterwaard in de gemeente Altena. 

Stand van zaken

Wat er precies gaat gebeuren, staat beschreven in het Projectbesluit volgens de Omgevingswet. Dit is definitief vastgesteld, gepubliceerd in de Staatscourant en ligt ter inzage van woensdag 9 april 2025 tot en met dinsdag 20 mei 2025. In die periode is het mogelijk beroep in te stellen tegen het besluit bij de Raad van State. 

Verderop op deze pagina vindt u meer informatie over het inzien van de stukken en de beroepsprocedure.

Kaderrichtlijn Water

De plannen vloeien voort uit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Die richtlijn heeft als doel de kwaliteit van alle oppervlaktewateren in Europa te verbeteren en bescher­men. Dat geldt dus ook voor de Maas. De uitvoering van de KRW loopt nog door tot en met 2027.

In de loop van de tijd is door menselijk ingrijpen veel veranderd aan het Maaslandschap. Het waterleven is daardoor in de knel geraakt. De maatregelen moeten er voor zorgen dat er ook weer ruimte komt voor natuurwaarden; meer leefgebied voor planten, vissen en kleine waterdiertjes.

In de omgeving van de gemeente Altena staat er ook bij de Afgedamde Maas een aantal KRW-maatregelen op het programma. Het gaat dan om de Doornwaard, Slijkwellsewaard en Poederoijense waard. Kijk op de klikbare kaart op de pagina Maas op deze website voor meer informatie over die locaties.
 

Bergsche Maas

De Bergsche Maas is rond 1900 aangelegd als nieuwe benedenloop van de Maas richting de Noordzee. Eb en vloed hebben hier nog enige invloed. Het waterniveau stijgt en daalt dagelijks met zo’n 20-30 centimeter. De Bergsche Maas is dan ook te typeren als zoet getijdenwater. Dat brengt karakteristieke flora en fauna met zich mee.

Door menselijke ingrepen als het dempen van getijdengeulen zijn die natuurwaarden echter achteruit gegaan. Daarom wil Rijkswaterstaat in en langs de Bergsche Maas weer ruimte bieden aan de getijden­werking. De maatregelen bestaan uit het aanleggen van beschutte natuurgeulen parallel langs de rivier. Zo worden de rivierdynamiek en getijdenwerking benut om de plant- en diersoorten de kans te geven terug te keren.
 

Definitief Projectbesluit ter inzage

In het Projectbesluit is naast de Genderensche uiterwaard nog een andere maatregel in de Bergsche Maas opgenomen: de herinrichting van de Capelsche uiterwaard in de gemeente Waalwijk aan de overkant van de rivier. Zie onderstaand kaartje voor de ligging van de twee maatregelen.

Het Ontwerp-Projectbesluit lag ter inzage van 4 december 2024 tot en met 14 januari 2025. Iedereen die dat wilde kon in die periode reageren op de plannen door een zogenoemde zienswijze in te dienen. 

Er zijn zeven zienswijzen ingediend. In de reactienota staat beschreven hoe daarmee is omgegaan. De reactienota is een bijlage bij het definitieve Projectbesluit, dat nu voor een laatste keer ter inzage ligt van woensdag 9 april 2025 tot en met dinsdag 20 mei 2025 op www.platformparticipatie.nl/bergschemaas.

In deze periode is het mogelijk beroep in te stellen bij de Raad van State. Op de website staat meer informatie over wie beroep kan indienen en hoe u dat kunt doen.

De documenten zijn ook in te zien op het Rijkswaterstaat-kantoor in Den Bosch (Magistratenlaan 82). Hiervoor kan een afspraak worden gemaakt via 088-7974300.
 

Het ontwerp op hoofdlijnen

De ingreep in de Genderensche uiterwaard houdt in dat over een lengte van 1,6 kilometer parallel aan de rivier een oevergeul in drie delen wordt aangelegd tussen rivierkilometer 232 en 234,8.

Verbeteren ecologie

Het ecologische doel is een beschutte zone met rustig water te realiseren. Dat biedt jonge vis als bot en winde een veilige plek om op te groeien en zorgt voor uitbreiding van de habitat van fonteinkruiden en waterdieren als de bolle stroommossel en variabele waterjuffer.

Hiervoor wordt een ondiepe geul aangelegd, circa 20 meter breed, parallel aan de huidige oever, die zowel boven- als benedenstrooms wordt verbonden met de Bergsche Maas.

Om deze ingreep mogelijk te maken, wordt de grond achter de oever flauw afgegraven. De zomerkade aan de zuidzijde wordt daardoor smaller, maar behoudt haar functie.

In de vooroever komen openingen voor de uitwisseling van water en voor vissen om in en uit te kunnen zwemmen. Borden geven aan dat het niet is toegestaan de geul in te varen. Bij normale en lage waterstanden dempt de vooroever de golfslag van passerende schepen, waardoor de geul een rustige omgeving blijft voor flora en fauna.

Om de natuur extra te ondersteunen, wordt riet aangeplant langs de oever van de geul. Dit biedt niet alleen een aantrekkelijke leefomgeving voor vis en macrofauna, maar watervogels mogen er ook graag nestelen.

Bomen

Voor de aanleg van deze oevergeul moeten circa 25 bomen worden verwijderd. Het merendeel hiervan zijn zogenaam de bakenbomen. Dat zijn op regelmatige afstand van elkaar geplante bomen langs de rivier, die vroeger dienden als navigatiepunt voor schippers. Radar en gps hebben die functie overgenomen.

De gekapte bomen krijgen zoveel mogelijk een nuttige tweede functie door ze als rivierhout in de geul te leggen. Dit dode hout, stevig verankerd om wegdrijven te voorkomen, is ecologisch waardevol en zal snel vol leven zitten. Het speelt een belangrijke rol in het voedselweb en dient op deze plek ook als natuurlijke blokkade tegen het invaren van boten.
 

Totstandkoming ontwerp en afstemming

Het plan voor de Genderensche uiterwaard is besproken met de gemeente Altena, provincie Noord-Brabant en Waterschap Rivierenland. Ook zijn bij grondgebruikers en andere belanghebbenden relevante informatie en aandachtspunten over het gebied opgehaald. Daar is zo goed mogelijk rekening mee gehouden in het ontwerp.

Zo zijn de plannen aangepast om het omliggende weide vogelgebied te ontzien. Dat blijft zoals het is. Hier broeden bijvoorbeeld de scholekster, gele kwikstaart en patrijs, en verschillende trekvogels overwinteren er. In het vroege voorjaar zijn ook de wulp, grutto en andere steltlopers frequente bezoekers.

De lichtmasten, het afwaterings gemaal en de monumentale Amerikaanse windmolen blijven eveneens behouden.
 

Verdere stappen 

Onderstaand schema geeft een overzicht van de stappen in de besluitvorming en doorkijk naar de uitvoeringsfase. Het werk moet uiterlijk december 2027 zijn uitgevoerd.

Meer weten of vragen?

Voor vragen over de beroepsprocedure: neem contact op met de directie Participatie van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat via 070-456 96 07.

Voor inhoudelijke vragen over de maatregel Genderensche uiterwaard: bel met Rijkswaterstaat via 0800-8002 (gratis). 

Meer algemene informatie over de maatregelen van Rijkswaterstaat voor ecologisch herstel van de Maas is te vinden op www.rijkswaterstaat.nl/maasoevers, via de nieuwsbrief en in deze brochure.