We verbeteren de natuur in de IJssel op elf locaties tussen de Vaalwaard (Doesburg) en de Stobbenbank (Deventer) door het plaatsen van rivierhout.

We leggen hier 74 dode bomen in de IJssel. Zo brengen we meer leven in de IJssel en verhogen we de waterkwaliteit van de rivier. De bomen plaatsen we tussen kribvakken en in geulen, oude rivierarmen en beekmondingen en verankeren we stevig. Zo voorkomen we hinder voor de scheepvaart.

Onze specialisten hebben deze locaties zorgvuldig geselecteerd door middel van veldbezoeken en analyses op het gebied van natuur, bodem, water en veiligheid. Ook heeft er veelvuldige afstemming plaatsgevonden met omgeving en belanghebbenden.

Rijkswaterstaat verbetert de ecologische waterkwaliteit (dit is de kwaliteit van het water die voldoet aan de eisen van de plaatselijke flora en fauna). De maatregelen die Rijkswaterstaat hiervoor neemt komen voort uit de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW). Deze richtlijn bepaalt dat de wateren een goed leefgebied moeten zijn voor de planten en dieren, die hier thuishoren. Hier is nog veel winst in te behalen door leefgebieden te herstellen, vissen ruim baan te geven en het water schoon en gezond te houden. Water stroomt van boven naar beneden en houdt zich niet aan grenzen. Daarom werken Rijkswaterstaat en de andere waterbeheerders nauw samen om deze doelstelling te behalen.

Rivierhout heeft een positief effect op de natuur. Dood hout in het water vergroot namelijk de aquatische biodiversiteit. Dit blijkt uit verschillende onderzoeken en projecten in beken en (buitenlandse) rivieren. Van nature groeit er bos op de Nederlandse rivieroevers en vallen dode bomen vanzelf in de rivier. Maar door veranderingen in het landgebruik zijn de meeste bossen uit de uiterwaarden verdwenen. Vanwege hoogwaterveiligheid moeten opgroeiende bomen bovendien vaak wijken, en voor de veiligheid van de scheepvaart wordt hout uit het water verwijderd. Met rivierhout brengen we dit weer terug. De effecten op beschermde natuurwaarden zijn natuurlijk onderzocht en getoetst aan de beschermingskaders van de Wet Natuurbescherming (Wnb), en aan de wet- en regelgeving van Natura 2000, onderdeel stikstofdepositie.

We gebruiken bovendien een ecologisch werkprotocol.

In dit project werken we samen met verschillende gemeentes, provincies en waterschappen. De betrokken bevoegde gezagen zijn:

•  Waterschap Rijn en IJssel
•  Waterschap Vallei & Veluwe
•  Waterschap Drents Overijsselse Delta
•  Gemeente Doesburg
•  Gemeente Bronckhorst
•  Gemeente Zutphen
•  Gemeente Lochem
•  Gemeente Deventer
•  Provincie Gelderland
•  Provincie Overijssel

In de planfase zijn ook de wensen en eisen van de volgende partijen uit de omgeving meegenomen:

•  Particuliere grondeigenaren
•  Rederij Carpe Diem (rondvaartbedrijf)
•  Pontje Deventer
•  Sportvisserij Oost-Nederland
•  Hengelsportfederatie Midden-Nederland
•  Sportvisserij Zuidwest Nederland
•  Watersportvereniging den Oude IJssel
•  Deventer Kanovereniging
•  Deventer Hengelsportvereniging
•  Scoutinggroep President Steyn en Zeeverkenners Deventer
•  Hengelsportvereniging Doesburg
•  IJssel biënnale
•  Stichting IJssellandschap
•  Schuttevaer

De aannemer heeft twee jaar de tijd om het rivierhout op de verschillende locaties te plaatsen. Bij het bepalen van deze periode is rekening gehouden met het broedseizoen, hoogwaterperiodes en overige risicovolle situaties. Ook is er gekozen voor deze ruime periode zodat de aannemer de tijd heeft de 74 bomen te verzamelen.

Om de hinder te beperken zal er grotendeels via het water gewerkt worden. De bomen zullen via het water naar de locaties gevoerd worden waar eventuele overslag op de kant plaatsvindt. Per locatie zal de aannemer gemiddeld maximaal een week werkzaam zijn. De werkzaamheden vinden overdag plaats. Omwonenden kunnen beperkte geluidsoverlast ervaren. Wij zullen dit zoveel mogelijk beperken.

Omdat relatief grote bomen nodig zijn inclusief de takken, moet het transport van de bomen goed voorbereid worden. Een boom van ruim tien meter met een stamdiameter van meer dan 40 cm, met kluit, weegt tussen de twee en drie ton. Dit kan betekenen dat er transport moet plaatsvinden met een vrachtwagen voor bijzonder transport. Bij het vervoer naar de rivierlocatie is ter plaatse een geschikte laad-losplaats nodig. Vervolgens kan het vervoer naar de rivierlocatie over water per kraanschip gebeuren. Wanneer dit niet mogelijk is zal het transport over land plaatsvinden waarbij de negatieve effecten zoveel mogelijk worden beperkt en eventuele schade zal worden hersteld.

Ja, er verandert op de meeste plekken niets met betrekking tot visserij. Op enkele plekken zijn afspraken gemaakt met de lokale visserijorganisaties.

Er is uitvoerig onderzoek gedaan naar de opstuwende effecten van de te implementeren maatregelen. Op basis van een rivierkundige berekeningen blijkt dat de plaatsing van rivierhout geen significante effecten heeft op de waterstand. Ook omdat het rivierhout grotendeels onder water ligt (waardoor er een koraalrif kan ontstaan) is er geen noemenswaardig effect.

De stam ligt onder water. Als rivierhout het hele jaar onder water ligt, dan gaat het afbraakproces van het hout in beginsel extreem langzaam. Er wordt gekozen voor een houtsoort die qua hardheid een lange levensduur kent onder deze condities. Hout dat boven water uitsteekt, kan gaan rotten en afbreken, of er kan ongewenste hergroei/uitgroei optreden. In het beheer- en onderhoudsplan is uitgegaan van een levensduur van het rivierhout van 15 jaar. Rivierhout wordt nog niet zo lang toegepast, dus hiermee is nog weinig ervaring. Daarom vindt er periodiek controle plaats op de conditie en verankering van het rivierhout.

Het is niet nodig om tegen hoge kosten een specifieke boomsoort van ver weg te laten aanrukken als er in de buurt andere bomen beschikbaar zijn De volgende bomen hebben de voorkeur:

• Bomen met een ruwe schors. Hier kunnen macrofauna zich beter op hechten
• Hardhoutsoorten, omdat deze langer intact blijven
• Het meest in aanmerking komen (in volgorde van voorkeur): eik, els, iep, populier, es
• Boomsoorten die in het Nederlandse rivierengebied van nature voorkomen, uit het oogpunt van natuurlijkheid
• Boomsoorten die niet gemakkelijk uitlopen omdat anders het risico bestaat dat de boom weer gaat uitgroeien. Dit is niet wenselijk i.v.m. opstuwing. Dit kan echter grotendeels ondervangen worden door de boom voldoende onder water aan te brengen
• Bomen van enige omvang (diameter stam >0,4 m) omdat deze langer intact blijven en meer effect hebben
•  Bomen met stam, takken en wortels. Dit levert de meest gevarieerde habitat op

De takken zijn altijd nodig, zij geven de driedimensionale structuur onder water, die onder andere nodig is als schuilplaats voor jonge vis. Hoe meer takken eraan zitten, hoe meer variatie er komt in stroming, schaduw/licht, etc. De stam levert oppervlak met ruwe bast. De wortels geven weer andere variatie met holtes en uitstekende delen.

Rijkswaterstaat heeft een zorgvuldig beleid voor zowel het verankeren van het rivierhout als het markeren van de locaties. Het plaatsen van de bomen vindt dan ook in nauwe afstemming met het beheerdistrict en de nautisch adviseurs van Rijkswaterstaat plaats. Zo kan per geval bekeken worden welke locatie geschikt is en of er markeringen nodig zijn. Het rivierhout wordt gemarkeerd door middel van betonning of bebording.

Bij het selecteren van de locaties, is er rekening gehouden met de raakvlakken met eventuele recreatieve doeleinden. Strikt gezien zijn er geen raakvlakken met recreatieve plassen voor zwemmers. Toch kan het in de praktijk zo zijn, dat recreanten toch in de plassen zwemmen. Rijkswaterstaat raadt aan op de markeringen te letten. Met de wensen en eisen van de verschillende sportverenigingen is rekening gehouden.

Deze kunt u stellen via het e-mailadres sarn@rws.nl. Ook kunt u bellen met de publieksinformatielijn van Rijkswaterstaat 0800-8002.

De bomen die we op dit moment hebben en dus afzinken als rivierhout, zijn vrijgekomen bij uitbreidingsplannen, wegverbredingen en reconstructies:

• nieuwbouw sporthal Gemeente Borne: 12st
• Bornsche Maten (volgende fase nieuwe woonwijk): 6st.
• XL park Almleo (nieuwe kavel): 5st
• Nieuwe zwaaikom zijtak Twentekanaal t.h.v. xl park Almelo: 15st.
• Verbreding Aadorpseweg Almelo: 25 st.

Rijkswaterstaat geeft als eis aan de aannemer voor het selecteren en verzamelen van de bomen mee dat dit volgens de huidige wet- en regelgeving dient te geschieden. Er worden speciaal voor rivierhout bomen geselecteerd die we mogen kappen. Hierbij geldt overigens ook een herplantingsplicht. Dit betekent dat de bomen die eventueel gekapt moeten worden door de aannemer, binnen drie jaar terug geplant moeten worden. Deze bomen moeten van dezelfde kwaliteit zijn als het gekapte groen. Er gelden overigens uitzonderingen op de herplantplicht. Er dient overigens vermeld te worden dat voor de verzameling van de bomen voor ons rivierhoutproject, de bomen met kluit en al verwijderd worden.